Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer” atasözü, bize temkini üzerine
Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer” atasözü, bize temkinli davranmanın ehemmiyetini anlatan; yoğurdun anavatanı üzere, bize ilişkin bir metafordur. Bu atasözü, daha evvel bir bahiste acı bir deneyim yaşamış birinin, misal bir durumla karşılaştığında tıpkı yanılgıyı yapmamak için gösterdiği dikkati ve ihtimamlı tavrı söz eder. Yani mecazın merkezi manası deneyim üzerinedir; acıyla öğrenilmiş, şahsî ve kalıcı bir ders. Bu ders, bizi dikkatli olmaya şartlandırır; acının belleğimizde bıraktığı izi bir korunma stratejisine dönüştürdüğünün yansımasıdır.
Gerçek hayatta ağzımızı yakan bir şey — süt, çorba, kahve — artık soğumuşsa, hatta yoğurt üzere büsbütün diğer bir forma dönüşmüşse bile biz tekrar de onu “üfleyerek” tüketir miyiz? Mecazı gerçek manada düşündüğümüzde bir çelişki ortaya çıkıyor, değil mi? Çünkü yoğurt zati soğuk tüketilen bir besindir; onu üfleyerek yemek hem anlamsız hem de dışarıdan bakıldığında tuhaf bir davranıştır. Dahası, bu kadar çok temkin, vakit ve güç kaybıdır.
İşte burada bağlantılara dair çıkarımımıza geliyoruz.
Ağzı yanan beşerler — yani duygusal olarak incinmiş, hayal kırıklığı yaşamış, inancı sarsılmış bireyler — yeni alakalarda temkinli davranmak isterler. “Artık herkese güvenemem”, “Kimseye kolay kolay kalbimi açmam” üzere cümleler bu temkinli yaklaşımın lisana yansımış halidir. Lakin kaçırılan bir gerçek var: Beşerler sıcak-soğuk, iyi-kötü diye kategorize edilemez. Her birey farklıdır ve herkes birebir şartlarda tıpkı formda davranmaz.
Dahası, geçmişte bir şahıstan ziyan görmüş olmak, gelecekteki herkesin benzeri olacağı manasına gelmez. Zira biz beşerler, toplumsal etrafımıza nazaran şekillenen, ilişkisel tecrübelerle değişen canlılarız. Bir kişi için geliştirdiğimiz savunma düzeneğini diğerine yöneltmek birden fazla vakit haksızlık olur. Tecrübeyi değerli bulmakla birlikte, temkinli olmakla duvar örmek ortasındaki farkı ayırt etmekten; ve fark etmeden kendimizi duvarların ortasına hapsetmekten bahsediyorum aslında. Sütten ağzı yanmak dikkatli olmayı öğretebilir; ancak yoğurdu da üfleyerek yemek dikkat değil, kaygıdır.
Ancak artık bu metaforu bir adım daha derinleştirelim.
Eğer geçmişte — bilhassa çocuklukta, kök ailemizde — bakım verenlerimizle münasebetlerimizde yaralayıcı tecrübeler yaşadıysak; örneğin açık bağlantıya cezalandırma geldiyse, his tabirimize küçümseme ya da ihmal eşlik ettiyse, vakitle otantik benliğimizi zihnimize tehlikeli bir şeymiş üzere kodlamış olabiliriz.
Ve bu tecrübeler yetişkinlikte şu formda ortaya çıkabiliyor:
• Açık ve net irtibat kurmak yerine dolaylı yollarla kendimizi söz ediyoruz.
• Hislerimizin merkezine dokunmaktan kaçınıyor, çemberin etrafında dolanıyoruz. Net olamıyoruz. Zira netlik acı demek.
• Bir bağ kurmak istiyoruz lakin teması kurcalamak yerine sonda kalmayı tercih ediyoruz.
Bu da bizi kaygılı-kaçıngan bağlanma tarzına götürüyor. Bu bağlanma biçiminde kişi hem yakınlık dilekler hem de yakınlıktan korkar. Tıpkı yoğurdu üfleyerek yemek üzere: Alakaya yaklaşır lakin içine tam girmez; hem bağ kurmak ister hem de ziyan görmekten kaçınır.
Bu davranışımız vakitler bizi koruyan stratejilerdi, lakin bugün bizi yalnızlaştırıyor.
Çocuklukta işe yarayan savunmalar, yetişkinlikte münasebetlerde engelleyici kalıplara dönüşebiliyor. Üstelik biz bunun birden fazla vakit farkında bile olmuyoruz. Bağlantı kurmak sıkıntı geliyor, yakınlaşmalardan tetikleniyoruz, içimizde “bir şeylerin eksik” olduğunu hissediyoruz lakin ismini koyamıyoruz.
Oysa bugünün yetişkin bireyleri olarak tehlike geçmiş olabilir; ancak reflekslerimiz hâlâ geçmişte yaşıyor olabilir.
Artık yoğurdu üflemek zorunda değiliz.
Artık evvel sıcak mı, soğuk mu diye bakabiliriz.
Ve tahminen de artık endişeyle değil, farkındalıkla yaklaşabiliriz.
Sevgilerimle,
Tuğba
