Savunma mekanizmaları: kendimizi nasıl koruruz ve bazen bu bize nasıl engel olur?

Değerli okuyucular,

Bu içerikte, psikoterapide sıkça bahsettiğimiz, tahminen de farkında olmadan hepimizin kullandığı bir kavram olan savunma mekanizmaları üzerine dinamik bir bakış açısıyla düşünelim isterim. İçeriğin devamında daha ayrıntılı olarak değineceğimiz üzere, bunlar kendimizi ruhsal açıdan, telaştan yahut içsel çatışmalardan korumak için geliştirdiğimiz bilinçdışı stratejilerdir. Tıpkı bedenimizin kendini fizikî tehditlerden müdafaası üzere, zihnimiz de duygusal tehditlere karşı korunmak için çeşitli yollar geliştirir.

Ancak tıpkı bir kalenin duvarlarının bazen dışarıdan gelen tehlikelerden korurken, içerideki ışığı ve havayı engellemesi üzere, ilkel savunma düzenekleri da bizi kısa vadede korurken, uzun vadede kendi potansiyelimize erişmekte ve etraf ile ilişkilenmekte mahzur teşkil edebilir. Dinamik yönelimli psikoterapide hedefimiz, bu savunmaları fark etmek, altında yatan gerçek hisleri ve gereksinimleri anlamak ve daha sağlıklı başa çıkma yolları geliştirmektir.

---

 

Savunma Sistemleri Nedir ve Neden Gelişirler?

Savunma düzenekleri, ekseriyetle gerçeklikle başa çıkmakta zorlandığımız yahut kabul edilemez bulduğumuz his, niyet yahut dürtülerle yüzleşmekten kaçınmak için kullandığımız bilinçdışı zihinsel süreçlerdir. Bunlar, ruhsal dengeyi muhafazaya yönelik otomatik reaksiyonlardır.

Psikanalitik kuramın öncüsü Sigmund Freud’un kızı, çocuk psikanalisti Anna Freud, savunma düzeneklerini derinlemesine incelemiştir. Anna Freud, “Ego ve Savunma Mekanizmaları” isimli klasik yapıtında, bu düzenekleri egonun (kişiliğimizin gerçeklikle temas eden kısmı) dert ve içsel çatışmalarla başa çıkma stratejileri olarak tanımlar. Anna Freud’a nazaran, “Savunma düzenekleri, egonun içsel ve dışsal tehlikelerden korunmak için geliştirdiği otomatik ve ekseriyetle bilinçdışı operasyonlardır.” Yani, çocukluktan itibaren, travmatik yahut zorlayıcı durumlarla başa çıkmak için bu stratejileri öğreniriz ve vakitle bunlar davranış kalıplarımızın ayrılmaz bir modülü haline gelir.

Bu sistemlerin temel hedefi kaygıyı azaltmaktır. Örneğin, utanç verici bir durumla karşılaştığımızda kendimizi korumak için durumu inkar edebiliriz. Veya derin bir öfke hissettiğimizde, bu öfkeyi bastırabilir yahut farkında olmadan diğerine yansıtabiliriz.

---

 

Sık Karşılaşılan Savunma Sistemleri ve Etkileri

İşte günlük hayatta sıkça karşılaştığımız birtakım savunma sistemleri ve bunların bize ve bağlantılarımıza nasıl tesir edebileceği:

• Bastırma (Repression): Tasa uyandıran niyet, his yahut anıların bilinçdışına itilmesidir.

  • Etkisi: Geçmişteki travmatik bir olayı hatırlayamama yahut besbelli bir nedeni olmadan daima bir tasa yaşama formunda kendini gösterebilir. Bastırılan hisler büsbütün yok olmaz, farklı semptomlar (psikosomatik rahatsızlıklar, panik ataklar gibi) aracılığıyla kendini söz edebilir.

• İnkar (Denial): Gerçekliğin tasa uyandıran bir tarafını kabul etmeyi reddetmedir.

  • Etkisi: Önemli bir sıhhat problemini yahut ilgideki açık sorunları görmezden gelmek. Bu, kısa vadede rahatlama sağlasa da, uzun vadede sıkıntıların büyümesine ve tahlil fırsatlarının kaçırılmasına yol açar.

• Yansıtma (Projection): Kendi kabul edilemez his, niyet yahut dürtülerimizi diğerlerine atfetmektir.

  • Etkisi: Kendisi kıskanç olduğu halde partnerini daima kıskançlıkla suçlamak. Bu, bağlantılarda yanlış anlaşılmalara, güvensizliğe ve çatışmalara neden olur.

• Entelektüelleştirme (Intellectualization): Duygusal bir durumu, duygusal bağlamından kopararak çok mantıksal ve soyut tabirlerle tahlil etmektir.

  • Etkisi: Kayıp yaşadığı halde yas tutmak yerine, “ölümün biyolojik ve felsefi anlamı” üzerine saatlerce konuşmak. Duygusal acıyla yüzleşmekten kaçınıldığı için gerçek yas süreci engellenir.

• Gerileme (Regression): Gerilim altında daha evvelki, daha az olgun bir gelişim evresindeki davranışlara geri dönmektir.

  • Etkisi: Yetişkin bir bireyin büyük gerilim altında tırnak yemeye başlaması yahut sorumluluktan kaçınması. Bu, süreksiz rahatlama sağlasa da sorunu çözmez ve ferdî gelişimi sekteye uğratır.

• Yüceltme (Sublimation): Kabul edilemez dürtü yahut güçleri toplumsal olarak kabul edilebilir ve üretken aktivitelere dönüştürmektir.

  • Etkisi: Saldırgan dürtüleri olan bir kişinin cerrah olması yahut rekabetçi gücünü spora yönlendirmesi. Bu, aslında olumlu bir savunma sistemidir ve sağlıklı bir adaptasyon aracı olabilir.

Psikanalitik kuramcı Donald Winnicott, savunma düzeneklerini bireyin “gerçek benliğini” müdafaa uğraşı olarak da yorumlar. Winnicott’a nazaran, birtakım savunmalar, bireyin dış dünyanın taleplerine ahenk sağlamak için “sahte benlik” geliştirmesine yol açabilir.

---

 

Savunmaları Fark Etmenin Kıymeti ve Terapi Sürecindeki Etkisi

Savunma düzenekleri, bizi müdafaa niyetiyle gelişse de, birçok vakit farkında olmadan bizi kısıtlar, gerçek hislerimizle bağımızı koparır ve ilgilerimizi zedeler. Otomatikleşmiş bu kalıplar, bizi geçmişteki acılarda tutabilir ve bugünkü potansiyelimizi yaşamamızı engelleyebilir.

Dinamik psikoterapide, terapist ve danışan ortasındaki inançlı bağlantı, bu savunmaların açığa çıkması için bir alan yaratır. Terapi odasında, danışanın kullandığı savunmaları anlamak ve bunları ona nazikçe geri yansıtmak, danışanın kendi otomatik reaksiyonlarının farkına varmasını sağlar.

Bu farkındalık, bir başlangıç noktasıdır. Savunmaları fark ettikten sonra, onların altında yatan dehşetler, bastırılmış hisler yahut çözülmemiş çatışmalar gün yüzüne çıkar. Bu derinlemesine çalışma, danışanın geçmişle yüzleşmesine, hislerini daha sağlıklı bir biçimde işlemesine ve daha esnek, uyumlu başa çıkma stratejileri geliştirmesine imkan tanır.

Unutmayın ki savunma düzenekleri bir zayıflık değil, geçmişte sizi korumuş olan lakin bugün artık işinize yaramayan eski alışkanlıklardır. Onları anlamak, kendinizi daha özgürce tabir etmenize ve daha otantik alakalar kurmanıza kapı açacaktır.

*Dipnot: İllüstrasyon Pinterest’ten alıntılanmıştır.