Kaygı ile baş etme becerileri üzerine derinlemesine bir inceleme
Kaygı ile Baş Etme Maharetleri Üzerine Derinlemesine Bir İnceleme
Kaygı, bireyin gerçek ya da algılanan bir tehdit karşısında yaşadığı karmaşık ruhsal ve fizyolojik bir yansıdır. İnsan tabiatının evrimsel süreçlerinde hayatta kalmaya hizmet eden bu his, günümüz çağdaş hayatında sıklıkla denetim edilmesi güç, ağır ve süreklilik arz eden bir hale gelmiştir. Bu nedenle, bireylerin korkuyla tesirli bir biçimde başa çıkmaları, sadece ruhsal güzellik halleri için değil, birebir vakitte toplumsal ilgilerinin sağlıklı işleyişi ve profesyonel omurlarındaki performansları açısından da kritik bir kıymete sahiptir.
Kaygı bozukluklarının bireyin hayat kalitesi üzerindeki olumsuz tesirleri çok sayıda araştırmada ortaya konmuştur. Beck (2011), derdin bireyin fikir sistemini çarpıttığını, dikkatini tehdit ögelerine odakladığını ve bunun sonucunda fonksiyonelliğin azaldığını belirtmiştir. Bu bağlamda, bireyin kendi korkusunu tanıması, nedenlerini anlaması ve baş etme yolları geliştirmesi ruhsal sıhhatin temel yapı taşlarından biridir.
Kaygı ile başa çıkma süreci, çok katmanlı ve çok boyutlu bir yaklaşımla ele alınmalıdır. Bu süreçte bilişsel tekrar yapılandırma, duygusal düzenleme, farkındalık temelli uygulamalar, gevşeme teknikleri ve toplumsal takviye sistemlerinin aktif bir biçimde kullanılması, bireyin dert seviyesini azaltmada kıymetli katkılar sunmaktadır.
Bilişsel yine yapılandırma, Bilişsel Davranışçı Terapi’nin (BDT) temel bileşenlerinden biridir. Bu yaklaşım, bireyin yaşadığı derdin olaylardan değil, bu olaylara yüklediği manalardan kaynaklandığını ileri sürer. Örneğin, bir sunum yapmadan evvel “ya herkes beni yetersiz bulursa” formundaki otomatik fikir, bireyde ağır bir tasa yaratabilir. Bu noktada, bireyin bu kanıyı fark etmesi, geçerliliğini sorgulaması ve daha istikrarlı bir fikirle (örneğin, “Hazırlandım ve elimden gelenin en uygununu yapacağım”) değiştirmesi tasa üzerinde direkt tesirlidir. Beck ve Clark (1997), bu biçim bilişsel müdahalelerin bireyin tasa seviyesini değerli ölçüde azalttığını ve fonksiyonelliğini artırdığını vurgulamıştır.
Bilişsel müdahalelerin yanı sıra farkındalık (mindfulness) uygulamaları da son yıllarda telaş ile baş etmede sıkça önerilen yaklaşımlar ortasında yer almaktadır. Mindfulness, bireyin dikkatini şimdiki ana yöneltmesi ve bu anda ortaya çıkan fikir, his ve bedensel duyumları yargılamadan kabul etmesi üzerine konseyidir (Kabat-Zinn, 1994). Bilhassa Yaygın Anksiyete Bozukluğu olan bireylerde yapılan çalışmalarda, farkındalık temelli müdahalelerin tasa seviyesini düşürdüğü ve bireyin gerilimle daha tesirli baş etmesini sağladığı gösterilmiştir (Hofmann et al., 2010).
Duygusal düzenleme de korku ile baş etmede epeyce değerlidir. Gross ve John (2003), hislerin bastırılmasının kısa vadede tasayı azaltır üzere görünse de, uzun vadede olumsuz tesirler yarattığını ve hislerle sağlıklı bir alaka kurmanın temel olduğunu belirtmiştir. Bu bağlamda, bireyin hislerini bastırmak yerine onları tanıması, isimlendirmesi ve tabir etmesi, sağlıklı bir baş etme hüneri olarak kıymetlendirilmektedir.
Kaygı sadece zihinsel değil, tıpkı vakitte bedensel bir durumdur. Bu nedenle gevşeme teknikleri de baş etme süreçlerinde kıymetli bir yer meblağ. Derin nefes idmanları, progresif kas gevşemesi, yoga ve meditasyon üzere metotlar bedensel tansiyonu azaltır, otonom hudut sisteminin istikrara gelmesini sağlar ve bireyin kendini daha dingin hissetmesine yardımcı olur (Jerath et al., 2006). Bu tekniklerin sistemli olarak uygulanması, yalnızca anlık rahatlama sağlamaz, birebir vakitte gerilim karşısında bireyin dayanıklılığını da artırır.
Sosyal takviye ise telaş ile baş etmede değerli bir gözetici faktördür. Thoits (2011), toplumsal bağların birey üzerindeki olumlu tesirlerine dikkat çekerek, duygusal, bilişsel ve davranışsal seviyede dayanak alan bireylerin korkuyu daha tesirli yönettiklerini belirtmiştir. Aile üyeleri, arkadaşlar ya da profesyonel dayanak sağlayan terapistler, bireyin yalnızlık hissini azaltır ve problemlerle baş etmede dayanak sunar.
Psikolojik esneklik, bireyin ömrün getirdiği zorluklara karşı ahenk gösterebilme kapasitesidir. Bonanno (2004), bu özelliğin travma sonrası güzelleşme sürecinde kritik bir rol oynadığını ve geliştirilebilir bir marifet olduğunu ortaya koymuştur. Esnek düşünebilen, değişime açık bireyler, korku verici durumlarda daha az yıpranmakta ve ahenk sağlayıcı yansılar geliştirebilmektedir.
Sonuç olarak, korku ile baş etme marifetleri bireyin ruhsal dayanıklılığını belirleyen temel dinamikler ortasında yer almaktadır. Bu maharetler sadece ruh sıhhati sorunlarına yönelik tedavi süreçlerinde değil, tıpkı vakitte bireyin günlük ömürde karşılaştığı zorluklara karşı ruhsal dayanıklılığını artırmada da kıymetli rol oynamaktadır. Ruhsal esneklik, bilişsel farkındalık, duygusal düzenleme ve toplumsal takviye üzere öğelerin bütüncül bir yaklaşımla geliştirilmesi, bireyin ömür kalitesini artıracaktır. Terapi süreçleri, eğitim programları ve kişisel farkındalık çalışmaları bu hünerlerin öğrenilmesinde ve içselleştirilmesinde tesirli usuller olarak öne çıkmaktadır.
Kaynakça
Beck, A. T. (2011). Cognitive Therapy of Anxiety Disorders: Science and Practice. Guilford Press.
Beck, A. T., & Clark, D. A. (1997). An information processing model of anxiety: Automatic and strategic processes. Behaviour Research and Therapy, 35(1), 49-58. https://doi.org/10.1016/S0005-7967(96)00069-1
Bonanno, G. A. (2004). Loss, trauma, and human resilience: Have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events? American Psychologist, 59(1), 20–28. https://doi.org/10.1037/0003-066X.59.1.20
Gross, J. J., & John, O. P. (2003). Individual differences in two emotion regulation processes: Implications for affect, relationships, and well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 85(2), 348–362. https://doi.org/10.1037/0022-3514.85.2.348
Hofmann, S. G., Sawyer, A. T., Witt, A. A., & Oh, D. (2010). The effect of mindfulness-based therapy on anxiety and depression: A meta-analytic review. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 78(2), 169–183. https://doi.org/10.1037/a0018555
Jerath, R., Edry, J. W., Barnes, V. A., & Jerath, V. (2006). Physiology of long pranayamic breathing: Neural respiratory elements may provide a mechanism that explains how slow deep breathing shifts the autonomic nervous system. Medical Hypotheses, 67(3), 566-571. https://doi.org/10.1016/j.mehy.2006.02.042
Kabat-Zinn, J. (1994). Wherever You Go, There You Are: Mindfulness Meditation in Everyday Life. Hyperion.
Thoits, P. A. (2011). Mechanisms linking social ties and support to physical and mental health. Journal of Health and Social Behavior, 52(2), 145–161. https://doi.org/10.1177/0022146510395592
