Karakter ve mizaç: dinamik bir bakış açısıyla kendini keşfetme

Değerli okuyucular,

Bu metinde, psikoterapide sıklıkla ele aldığımız, bizi biz yapan en temel ögelerden ikisi olan karakter ve mizaç üzerine dinamik bir bakış açısıyla düşünelim isterim. Bu iki kavram, birbiriyle iç içe geçse de farklı boyutları söz eder ve bireyin kendisini anlaması, ilgilerini şekillendirmesi ve hayatla başa çıkması açısından büyük ehemmiyet taşır.

Mizaç, doğuştan gelen, biyolojik temelli ve nispeten değişmez özelliklerimizi tabir ederken; karakter, ömür tecrübelerimiz, bağlantılarımız ve çevresel etkileşimlerimiz sonucunda oluşan, daha esnek ve geliştirilebilir yapımızı anlatır. Dinamik yönelimli bir psikoterapist olarak, terapide mizaç ve karakterin birleşiminin kişiliğimizi nasıl şekillendirdiğini anlamak üzere çalışırız.

Mizacın Temelleri: Doğuştan Gelen Melodilerimiz

Mizaç, bebeklikten itibaren gözlemlenebilen, reaksiyon verme biçimlerimizi, duygusal yoğunluğumuzu ve güç düzeyimizi belirleyen temel özelliklerdir. Örneğin, birtakım bebekler doğuştan daha sakin ve uyumlu olurken, kimileri daha hareketli ve kolay uyarılabilir olabilir. Bu özellikler, hudut sistemimizin çalışma biçimiyle yakından alakalıdır.

Amerikalı psikiyatrist Thomas A. R. Langner, mizacın bireyin dünyaya reaksiyon verme halini belirleyen temel bir yapı taşı olduğunu vurgular. Langner’a nazaran, “Mizaç, kişiliğin biyolojik çekirdeğidir ve kişinin gerilimle başa çıkma, duygusal durumları deneyimleme ve toplumsal ortamlara ahenk sağlama potansiyelini büyük ölçüde tesirler.” Yani, mizacımız bir nevi doğuştan gelen enstrümanımız üzeredir; nasıl bir melodi çalacağımızın potansiyelini taşır.

Psikoterapide, danışanın mizacını anlamak, onun makul durumlara neden daha ağır reaksiyon verdiğini yahut birtakım toplumsal ortamlarda neden daha utangaç olduğunu kavramamıza yardımcı olur. Bu bir etiketleme değil, ferdi farklılıkları onama ve bu farklılıklarla nasıl daha sağlıklı başa çıkılacağını keşfetme sürecidir.

Karakter: Hayatla Şekillenen Heykelimiz

Karakter ise, mizacımızın üzerine inşa ettiğimiz, tecrübelerimizle, öğrenmelerimizle ve bağlantılarımızla şekillenen yapıdır. Çocukluk tecrübelerimiz, ebeveynlerimizle olan bağlarımız, arkadaşlıklarımız, travmalarımız ve başarılarımız karakterimizin oluşumunda kritik rol oynar. Karakter, daima bir etkileşim ve gelişim halindedir.

Ünlü psikanalist Erik Erikson, insan gelişimini sekiz psikososyal evre ile açıklar ve her evrede bireyin belli krizlerle yüzleştiğini ve bu krizleri nasıl çözdüğüne bağlı olarak karakter özelliklerinin oluştuğunu belirtir. Erikson’a nazaran, “Kişilik, ömür uzunluğu süren bir gelişim sürecidir ve her kademede kazanılan yahut kaybedilen özellikler, bireyin kimliğini ve karakterini derinlemesine tesirler.”

Psikoterapide, danışanın karakter yapısını anlamak, onun geçmiş tecrübelerinin bugünkü davranışlarını, niyetlerini ve hislerini nasıl etkilediğini görmemizi sağlar. Karakter, otomatikleşmiş savunma sistemlerimizi, alaka kurma biçimlerimizi ve ömürle başa çıkma stratejilerimizi barındırır. Bu yapıyı anlamak, olumsuz döngüleri kırmak ve daha fonksiyonel yollar geliştirmek için bir başlangıç noktasıdır.

Mizaç ve Karakterin Dinamik Etkileşimi

Mizaç ve karakter ortasındaki bağ tek taraflı değildir; daima bir etkileşim ve dönüşüm halindedirler. Mizacımız, karakterimizin gelişimini etkilerken, karakterimiz de mizacımızın ortaya çıkış biçimini şekillendirebilir. Örneğin, doğuştan gelen hassas bir mizaca sahip bir kişi, olumsuz tecrübelerle içe kapanık bir karakter geliştirebilirken, destekleyici bir ortamda empati yeteneği yüksek ve sanatsal bir karaktere dönüşebilir.

Psikanalitik kuramın öncülerinden Sigmund Freud, kişiliğin, id (ilkel dürtüler), ego (gerçeklik prensibi) ve süperego (ahlaki değerler) ortasındaki dinamik etkileşimle oluştuğunu savunur. Freud’un bu yapısı, mizaç ve karakterin içsel çatışmalar ve uzlaşmalarla nasıl şekillendiğini anlamamıza ışık fiyat.

Terapi sürecinde, danışanın hem mizacını kabul etmesini hem de karakterinin dönüştürülebilir istikametlerini keşfetmesini hedefleriz. Bu, “Ben böyleyim, değiştiremem” üzere sınırlayıcı inançların ötesine geçerek, otomatikleşmiş reaksiyonlarımızın ve davranışlarımızın farkına varmak, onları manalandırmak ve yine düzenlemek anlamını taşır.

Kendini Keşfetme Yolculuğu

Karakter ve mizaç üzerine düşünmek, aslında bir kendini keşfetme yolculuğudur. Bu seyahatte şunları hatırlamak kıymetlidir:

• Kendinizi tanımak güçtür: Mizacınızın ve karakterinizin güçlü ve gelişime açık istikametlerini fark etmek, kendinize karşı daha şefkatli olmanızı ve potansiyelinizi daha düzgün kullanmanızı sağlar.

• Değişim mümkündür: Mizaç nispeten sabit olsa da, karakterimiz hayat uzunluğu gelişmeye açıktır. Terapide, olumsuz karakter kalıplarını kırmak ve daha sağlıklı olanlarını inşa etmek için çalışırız.

• İlişkiler aynadır: Münasebetlerimiz, karakterimizin ve mizacımızın yansımalarını görmemizi sağlar. Bağ dinamiklerimizi anlamak, kendimizi ve başkalarını daha âlâ kavramamıza yardımcı olur.

Unutmayın ki, her birey benzersizdir ve kendi özgün kıssasına sahiptir. Bu metin, sizlere kendinizi anlamaya yönelik bir başlangıç noktası sunmayı amaçlamaktadır. Daha derinlemesine bir keşif için, ferdî terapi sürecinizde bu mevzuları daha ayrıntılı olarak ele alabiliriz.

Bu keşif seyahatinizde hep kendinize karşı nazik olmanızı ve dönüşüm potansiyelinize inanmanızı dilerim.

*Dipnot: İçerikte yer alan tablo Pablo Picasso’ya ilişkin olan Dora Maar’ın Portresi’dir. Kübizmin öncülerinden Picasso’nun bu portresi, Dora Maar’ın karmaşık ve çok taraflı kişiliğini, farklı açılardan tıpkı anda göstererek yansıtır. Çarpık formlar ve keskin sınırlar, modelin ruhsal durumunu ve sanatkarın ona olan bakış açısını vurgular.