Dijital bağımlılık: genç yetişkinlerde psikolojik ve sosyal etkiler

Giriş
Dijital çağ, bireylerin bilgiye, irtibata ve cümbüşe ulaşımını kökten değiştirmiştir. Fakat bu dönüşüm beraberinde kimi riskleri de getirmiştir. Bu risklerden biri, bireylerin dijital ortamlarda denetimsiz ve ağır formda vakit geçirmesi sonucu ortaya çıkan dijital bağımlılıktır. Young (1998), dijital bağımlılığı bireyin internet ve teknoloji kullanımı üzerindeki denetimini kaybetmesi ve bu durumun gündelik hayatı olumsuz etkilemesi olarak tanımlamaktadır. Bilhassa üniversite öğrencileri ve genç yetişkinler, dijital bağımlılığa en yatkın kümelerden biridir (Kuss & Griffiths, 2015). Bu yaş kümesindeki bireyler hem akademik hem de toplumsal hayatlarında dijital araçlara ağır olarak başvurmakta, vakitle bu araçlara duygusal ve davranışsal bir bağlılık geliştirmektedir.

Psikolojik Etkiler
Dijital bağımlılığın genç yetişkinlerde en sık görülen ruhsal tesirleri ortasında depresyon, anksiyete, dikkat eksikliği, uyku bozuklukları ve benlik saygısında düşüş yer almaktadır. Twenge ve arkadaşları (2018), günlük ekran müddeti ile depresif belirtiler ortasında müspet bir alaka olduğunu ortaya koymuştur. Bu çalışmaya nazaran, günde dört saatten fazla dijital ekran karşısında vakit geçiren bireylerde depresyon riski yaklaşık %25 oranında artmaktadır. Tıpkı biçimde, toplumsal medya kullanımına bağlı olarak gelişen karşılaştırma davranışları, bireylerin kendi hayatlarını bedelsiz hissetmelerine neden olmakta; bu durum telaş seviyelerini ve yalnızlık hissini artırmaktadır (Andreassen, 2015).

Ayrıca, dijital ortamlarda süratli ve daima ödül alma davranışı, beynin ödül sisteminde bağımlılık gibisi bir ikazım yaratmakta; dopamin salınımı ile kısa vadeli hazlar aranmaktadır (Montag & Walla, 2016). Bu nörobiyolojik düzenek, uzun vadeli planlama ve dikkat maharetlerinin zayıflamasına yol açarak akademik performansı da olumsuz etkileyebilir.

Sosyal Etkiler
Dijital bağımlılık, bireyin yüz yüze toplumsal ilgilerini olumsuz etkileyen değerli bir faktördür. Caplan (2007), toplumsal telaş seviyesi yüksek bireylerin yüz yüze ilgilerden kaçarak dijital ortamlarda daha fazla vakit geçirdiğini ve bu durumun toplumsal izolasyona neden olduğunu belirtmektedir. Genç yetişkinler, arkadaş bağlantılarında yüz yüze bağlantısı ikinci plana atmakta, çevrimiçi etkileşimleri tercih etmektedir. Bu durum duygusal bağların zayıflamasına ve empati maharetlerinin azalmasına neden olabilmektedir.

Dijital bağımlılığın aile alakaları üzerindeki tesiri de göz gerisi edilemez. Bilhassa akşam saatlerinde uzun mühlet telefon yahut bilgisayar kullanımı, aile içi irtibatı azaltmakta ve çatışmalara neden olmaktadır. Çelik ve Odacı’nın (2013) araştırması, lise ve üniversite öğrencilerinin internet bağımlılığı ile aile içi ahenk ortasında negatif bir bağlantı olduğunu ortaya koymuştur. Buna nazaran, dijital bağımlılığın yalnızca bireyi değil, bireyin modülü olduğu toplumsal sistemleri de etkilediği söylenebilir.

Etkileyen Faktörler
Dijital bağımlılık çok boyutlu bir problemdir ve pek çok ferdi ve çevresel faktörle bağlantılıdır. Düşük öz-denetim, yüksek yalnızlık seviyesi, toplumsal takviye eksikliği ve gerilim, dijital bağımlılıkla en çok ilişkilendirilen ferdi faktörlerdir (Widyanto & Griffiths, 2006). Bilhassa toplumsal anksiyetesi olan bireyler için dijital ortamlar, gerçek hayatta kaçındıkları toplumsal etkileşimlerin yerine geçen inançlı alanlar haline gelir. Bu durum kısa vadede rahatlatıcı olsa da uzun vadede bağımlılığı derinleştirebilir.

Çevresel faktörler ortasında ise dijital medya siyasetlerinin eksikliği, ebeveyn denetiminin zayıf olması, akademik sistemin dijital içeriklerle iç içe geçmiş olması ve teknolojinin sınırsız erişilebilirliği yer almaktadır. Pandemi süreciyle birlikte online eğitim ve dijital toplumsallaşmanın zarurî hale gelmesi, bu süreci daha da hızlandırmıştır.

Müdahale ve Tedbire Yöntemleri
Dijital bağımlılığı önlemek ve müdahale etmek için ferdi, ailesel ve kurumsal seviyede kapsamlı yaklaşımlara gereksinim vardır. Psikoeğitim programları, bireylere dijital farkındalık kazandırmakta ve sağlıklı kullanım alışkanlıkları geliştirmeyi hedeflemektedir (Spada, 2014). Vakit idaresi marifetlerinin kazandırılması, ekran mühletinin sonlandırılması ve alternatif toplumsal aktifliklerin teşvik edilmesi tesirli stratejilerdendir.

Okul temelli müdahaleler de hayli değerlidir. Bilhassa üniversitelerde dijital okuryazarlık eğitimi, öğrencilere eleştirel medya kullanımı, siber zorbalıkla baş etme ve dijital kimlik geliştirme üzere mevzularda dayanak sağlayabilir. Ebeveynlerin ise hem model olmaları hem de hudut koyucu lakin destekleyici bir tavır sergilemeleri önerilmektedir.

Ayrıca teknoloji şirketlerinin de bu sorumluluğa dahil edilmesi gerekmektedir. Toplumsal medya ve oyun platformlarının kullanıcı davranışlarını izleyen, ekran müddeti sonları koyan ve otomatik bildirimleri sınırlayan özellikler geliştirmesi, dijital bağımlılığın yayılmasını önleyebilir.

Sonuç
Dijital bağımlılık, genç yetişkinlerin ruhsal ve toplumsal gelişimini tehdit eden çok boyutlu bir sıkıntıdır. Bu durum sırf bireyin teknolojiyi fazla kullanmasıyla açıklanamaz; toplumsal bağlardaki bozulmalar, ruhsal kırılganlıklar ve sistemik faktörlerle iç içe geçmiştir. Bu nedenle, önleyici ve bütüncül müdahaleler geliştirmek, hem ferdî refah hem de toplumsal sıhhat açısından elzemdir. Ruhsal sağlamlık, dijital şuur ve toplumsal bağların güçlendirilmesi, bu süreçte temel yapı taşlarıdır.

Kaynakça

Andreassen, C. S. (2015). Online social network site addiction: A comprehensive review. Current Addiction Reports, 2(2), 175–184. https://doi.org/10.1007/s40429-015-0056-9

Caplan, S. E. (2007). Relations among loneliness, social anxiety, and problematic internet use. CyberPsychology & Behavior, 10(2), 234–242.

Çelik, C. B., & Odacı, H. (2013). Lise öğrencilerinde internet bağımlılığı: Yalnızlık ve toplumsal dayanak ile ilişkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 14(1), 76-83.

Kuss, D. J., & Griffiths, M. D. (2015). Internet addiction in adolescents: Prevalence and risk factors. In C. Montag & M. Reuter (Eds.), Internet Addiction (pp. 15–30). Springer.

Montag, C., & Walla, P. (2016). Carpe diem instead of losing your social mind: Beyond digital addiction and why we all suffer from digital overuse. Cogent Psychology, 3(1), 1157281.

Spada, M. M. (2014). An overview of problematic Internet use. Addictive Behaviors, 39(1), 3–6. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2013.09.007

Twenge, J. M., Joiner, T. E., Rogers, M. L., & Martin, G. N. (2018). Increases in depressive symptoms, suicide-related outcomes, and suicide rates among US adolescents after 2010 and links to increased new media screen time. Clinical Psychological Science, 6(1), 3–17.

Widyanto, L., & Griffiths, M. (2006). ‘Internet addiction’: A critical review. International Journal of Mental Health and Addiction, 4(1), 31–51.