Performans tuzağı: başarı odaklılık ve varoluşsal boşluk
Günümüz dünyasında bireylerin bedelini belirleyen en temel ölçütlerden biri performans haline gelmiştir. Başarılı olmak, üretken olmak, verimli olmak; çağdaş insanın ömür biçiminin temel direkleri haline gelmiştir. Lakin bu muvaffakiyet ve performans odaklı ömür biçimi, vakitle kişiyi derin bir içsel boşluğa sürükleyebilir. Zira birey sırf yaptıkları üzerinden pahalı olduğuna inandığında, kendilik kıymeti kırılgan bir tabana oturur.
Psikodinamik yaklaşıma nazaran, bu tıp bir muvaffakiyet odaklılık, birden fazla vakit çocuklukta şartlı sevgiye maruz kalmış bireylerin örüntüsüdür. Sevgi ve onay, sadece başardıkları vakit verilmiş bireyler; yetişkinlikte de kendi pahalarını performansla eşleştirirler. Bu bireyler dinlenmekten suçluluk duyar, yavaşlamaktan korkar ve durduklarında kendilerini boşlukta hissederler.
Bu içsel boşluk; vakitle anksiyete, depresyon ve tükenmişlik sendromu üzere ruhsal problemlere yol açar. Kişi daha çok üretmeye çalıştıkça içsel tatminsizlik artar zira performansın sonunda beklenen doyum bir türlü gelmez. Bu doyumsuzluk hali, bireyin kimlik algısını zedeler ve ‘Ben gerçekte kimim?’ sorusunu gündeme getirir.
Performans tuzağından çıkış, evvel bu otomatik muvaffakiyet kalıplarının fark edilmesiyle başlar. Bireyin muvaffakiyetle özdeğer ortasında kurduğu bağ çözülmeli; ‘sadece var olduğum için değerliyim’ fikri içselleştirilmelidir. Bu süreç, vakit zaman psikoterapi dayanağı gerektirir zira birey iç dünyasındaki eski inançları dönüştürmekte zorlanabilir.
Bu makalede; performans kültürünün tarihî ve kültürel kökenleri, ferdi seviyede yarattığı ruhsal tesirler, çocukluk örüntüleriyle ilgisi ve performansa dayalı özdeğer yapısının nasıl dönüştürülebileceği ayrıntılı olarak incelenecektir. Birebir vakitte varoluşçu psikoloji bağlamında içsel mana arayışı ve özgünlüğün ehemmiyeti de ele alınacaktır.
Sonuç olarak, muvaffakiyet odaklı bir hayat, dışarıdan güçlü görünse de içsel olarak kırılgan ve yorgun bir benlik yaratabilir. Gerçek doyum, daima daha fazlasını yapmakta değil; olduğun haliyle kendini kabul etmekte ve hayatına mana katacak derin bağlar kurmakta yatar.
Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz
