Yapay zekâ tabanlı sohbet botlarının (chatgpt) kullanımının bilişsel işlevler üzerindeki etkisi: beyin yavaşlıyor mu?

1. Bilişsel Tembellik ve Otomatik Cevap Alışkanlığı
ChatGPT üzere sohbet botları, bireylerin soru sormasını, araştırma yapmasını ve bilgiyi tahlil etmesini kolaylaştırsa da, bu süreçlerin ferdi olarak yapılmaması, vakitle zihinsel tembelliğe yol açabilmektedir. Zihinsel tembellik, bireyin eleştirel düşünmeden hazır karşılıkları kabul etmesine ve sorun çözme sürecinde pasifleşmesine neden olabilir. Bu durum uzun vadede prefrontal korteksin faal kullanılmamasıyla alakalı olarak nöroplastisite seviyesinde değişiklikler yaratabilir.
2. Süratli Tüketim Kültürü ve Dikkat Dağınıklığı
ChatGPT’nin sunduğu süratli bilgi akışı, kullanıcıların derinlemesine düşünmeden kısa ve yüzeysel bilgilerle yetinmesine yol açabilmektedir. Bu durum, dikkat müddetinde kısalma, odaklanma zahmeti ve yüzeysel öğrenme üzere sonuçlar doğurabilir. Bilhassa ergenlerde bu tesir, gelişmekte olan dikkat sistemleri üzerinde belirginleşebilir.
3. Sorun Çözme ve Yaratıcılıkta Azalma
Sürekli dışsal kaynaklardan bilgiye ulaşan bireylerde, kendi başına düşünme, sentezleme ve yaratıcı fikir üretme hünerlerinde azalma gözlemlenebilir. Bilhassa akademik yahut profesyonel gelişim süreçlerinde bu durum, bireyin üretkenliğini olumsuz etkileyebilir.
4. Psikodinamik Açıdan Bağımlılık Eğilimi
ChatGPT üzere sistemlere sık başvurma, bireyde inançlı bir ‘dijital ebeveyn’ arayışına dönüşebilir. Bu durum, bilhassa içsel rehberlik geliştirme sürecinin zayıflamasına ve bireyin karar alma süreçlerinde dış kaynaklara bağımlı hale gelmesine neden olabilir. Psikodinamik açıdan bu durum, bireyin özerklik gelişiminde gerilemeye ve benlik saygısında düşüşe yol açabilir.
5. İstikrar ve Şuurlu Kullanım Önerileri
Yapay zekâ tabanlı sohbet botlarının verimli kullanımı için, bireylerin bu araçları bir ‘yardımcı’ olarak konumlandırması değerlidir. Kendi düşünme süreçlerini büsbütün devretmek yerine, yapay zekâyı bir fikir partneri olarak görmek ve faal zihinsel çabayı sürdürmek gerekir. Ayrıyeten, dijital detoks vakitleri belirlemek, yaratıcı faaliyetlere yer vermek ve okuma-anlama pratiğini artırmak da bu dengeyi müdafaaya yardımcı olabilir.
Sonuç
ChatGPT üzere yapay zekâ tabanlı araçlar, bilgiye erişimde büyük kolaylıklar sağlasa da, zihinsel fonksiyonların gerilememesi ismine dikkatli ve istikrarlı bir kullanım gereklidir. Ruhsal dayanıklılık, bilişsel esneklik ve öz-düşünüm marifetlerinin sürdürülebilmesi için bireyin faal zihinsel uğraşa devam etmesi kuraldır.
Hazırlayan:
Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz