Öz-sabotajın psikodinamik kökenleri ve başa çıkma yolları
Öz-sabotaj davranışları; erteleme, çok tenkit, mükemmeliyetçilik, sıhhatsiz ilgilere yönelme, fırsatları kaçırma, ağır suçluluk duygusu üzere biçimlerde ortaya çıkabilir. Bu davranışlar dışarıdan bakıldığında irrasyonel görünse de, birçok vakit derin ruhsal kökleri olan bir iç çatışmanın sonucu olarak gelişir.
Psikodinamik Perspektiften Öz-Sabotaj
Psikodinamik kuram, bireyin bilinçdışı süreçlerinin davranışlar üzerindeki tesirine odaklanır. Öz-sabotaj, bu kuram açısından, çocuklukta yaşanan travmaların, bastırılmış hislerin ya da çözülmemiş içsel çatışmaların dışavurumu olarak yorumlanır.
Örneğin, çocuklukta eleştirilen ya da kıymetsiz hissedilen bireyler, yetişkinlikte başarıyı “hak etmediklerine” dair bilinçdışı bir inanç geliştirebilir. Bu inanç, muvaffakiyete yaklaşıldığında kendini sabote eden davranışlarla ortaya çıkar. Zira muvaffakiyet, çocukluk inançlarıyla çelişir ve dert yaratır.
Birtakım bireyler için öz-sabotaj, ebeveynlerle olan bağlılık örüntülerini tekrar etmenin bir yolu olabilir. Sevgi görmenin tek yolu olarak acı çekmek ya da cezalandırılmak öğrenilmişse, birey kendini tekrarlayan halde başarısızlığa sürükleyebilir. Bu da “tanıdık olanın güvenli” olduğu yanılsamasından kaynaklanır.
Öz-Sabotajla Başa Çıkma Yolları
1. **Farkındalık Geliştirme:** Kişinin hangi durumlarda kendini sabote ettiğini tanıması birinci adımdır. Hangi tetikleyicilerle bu davranışların ortaya çıktığı, nasıl hissettirdiği ve ne sonuç doğurduğu gözlemlenmelidir.
2. **İç Sesin Farkına Varma:** Öz-sabotajın ardında sıklıkla eleştirel bir iç ses yatar. Bu ses, kişinin kâfi olmadığı, başaramayacağı ya da bedelli olmadığı üzere inançları tekrarlar. Bu iç sesi fark edip, şefkatli bir lisanla yine yapılandırmak değerlidir.
3. **Geçmişin İzini Sürmek:** Psikoterapi sürecinde çocukluk tecrübelerinin bugünkü davranışlarla nasıl bağ kurduğu çalışılır. Öz-sabotaj davranışları, birden fazla vakit çözülmemiş çocukluk gereksinimlerinin yansımasıdır.
4. **Küçük Muvaffakiyetler İnşa Etmek:** Kendini sabote eden birey için muvaffakiyet korkutucu olabilir. Küçük adımlarla ilerleyerek, muvaffakiyete alışmak ve bunun inançlı olduğunu hissetmek öz-saygıyı takviyeler.
5. **Şefkat Odaklı Yaklaşım:** Kişi, kendi içinde gelişen olumsuz hislere karşı eleştirel değil, anlayışlı bir yaklaşım geliştirmelidir. Bu, suçluluk hissini azaltır ve kendini daha inançlı söz etmeyi sağlar.
Sonuç
Öz-sabotaj, yalnızca bireyin maksatlarına ulaşmasını engelleyen bir davranış örüntüsü değil; birebir vakitte geçmişin yaralarıyla baş etme biçimidir. Psikodinamik terapi, bu davranışların kökenine inerek bireyin iç dünyasını anlamasına ve daha fonksiyonel seçimler yapmasına imkan tanır. Kendine şefkatle yaklaşan, hislerinin farkında olan birey, öz-sabotaj döngüsünü kırarak daha sağlıklı bir ömür inşa edebilir.
Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz
