Kıyas kültürü: dijital dünyada yetersizlik algısının psikolojisi
Sosyal medya çağında yaşamak, bireyleri daima olarak oburlarının hayatlarına tanıklık etmeye ve bu hayatlarla kendi gerçekliklerini karşılaştırmaya zorlamaktadır. Instagram’da filtreden geçirilmiş bir tatil karesi, LinkedIn’de paylaşılan muvaffakiyet hikayeleri, YouTube’da kusursuz ömür şekli görüntüleri; çağdaş bireyin kendi hayatını yetersiz, eksik ya da sıradan hissetmesine neden olabilir. İşte bu karşılaştırma sarmalına ‘kıyas kültürü’ denir.
Kıyas kültürü, sırf bireyin özgüvenini ve benlik hürmetini zedelemekle kalmaz; birebir vakitte ruhsal sıhhat üzerinde de önemli tesirler yaratır. Daima olarak ‘diğerlerinden daha azına sahip olma’, ‘geride kalma’ ya da ‘yeterince başarılı olamama’ duygusu, vakitle anksiyete, depresyon ve değersizlik üzere ruhsal problemlere taban hazırlar.
Psikodinamik açıdan kıyas kültürü, bireyin içsel değersizlik hislerinin dış dünyaya yansıtılmasıyla bağlıdır. Çocukluk periyodunda aile tarafından gereğince görülmemiş, muvaffakiyetleri takdir edilmemiş bireyler, yetişkinlikte bu onayı dış dünyadan almaya çalışır. Toplumsal medya ise bu onay gereksinimini tetikleyen ve körükleyen güçlü bir mecra haline gelir. Kişi, kendini diğerleriyle kıyasladıkça kendi eksikliklerini abartılı biçimde algılar; bu da narsistik yaralanmaların artmasına neden olur.
Ayrıyeten dijital ortamda herkesin sadece en güzel halini paylaşması, bireylerin gerçek hayatın doğal iniş çıkışlarını unutmalarına neden olur. Bu da ‘mükemmel ömür’ illüzyonunu besler. Gerçekliği filtrelenmiş bir dünyada, sıradan olan kıymetsizleşir. Halbuki ruhsal yeterlilik hali, tam da bu sıradanlığın içinde mana bulur.
Bu makalede, kıyas kültürünün kökenleri, psikodinamik tesirleri ve bireyin benlik algısı üzerindeki sonuçları ayrıntılı olarak incelenecektir. Ayrıyeten kıyaslama davranışını fark etmek, dönüştürmek ve sağlıklı bir öz-değerlendirme geliştirmek için kullanılabilecek psikoeğitimsel ve terapötik stratejilere yer verilecektir.
Sonuç olarak, bireylerin kendilerini diğerleriyle değil, kendi içsel seyahatleriyle kıyaslamaları, ruhsal yeterlilik halleri için en değerli adımlardan biridir. Bu da farkındalık, kabul ve öz-şefkat ile mümkün olur.
Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz
