Kendilik saygısı ve narsistik yaralar: değer duygumuzu nasıl inşa ederiz?
Değerli okuyucular,
Bu içerikte, psikoterapide üzerinde çokça durduğumuz, içsel dünyamızın en temel yapı taşlarından biri olan kendilik saygısı konusunu ele alalım isterim. Kendilik hürmeti, kendimize duyduğumuz kıymet ve yeterlilik hissidir; hayat doyumumuzu, bağlantılarımızı ve hayatla başa çıkma maharetimizi derinden tesirler. Lakin bazen bu paha duygusu, geçmişte aldığımız “narsistik yaralar” nedeniyle zedelenebilir.
Dinamik yönelimli bir psikoterapist olarak, kendilik saygınızın nasıl oluştuğunu ve zedelendiğinde bunun yetişkinlik hayatınızı nasıl etkilediğini anlamanıza yardımcı olmayı amaçlıyorum. Geçmişin izlerini keşfederek, gerçekçi ve sağlam bir kendilik algısı inşa etmek mümkündür.
Kendilik Hürmeti Nedir ve Narsistik Yaralar Nasıl Oluşur?
Kendilik saygısı, kişinin kendi bedeli, yetenekleri ve yeterlilikleri hakkında sahip olduğu genel olumlu yahut olumsuz değerlendirmedir. Sağlıklı bir kendilik hürmeti, kişinin kendini olduğu üzere kabul etmesini, güçlü istikametlerini fark etmesini ve eksiklikleriyle barışık olmasını sağlar.
Peki, bu temel bedel duygusu neden bazen eksik yahut kırılgan olur? Burada devreye narsistik yaralar kavramı girer. Narsistik yaralar, bilhassa erken çocukluk devrinde, bireyin gereğince “görülmediği,” “değer verilmediği” yahut “anlaşılmadığı” tecrübelerle oluşur. Çocuk, benliğinin şimdi tam olarak gelişmediği bu evrede, kıymetli bakım verenlerinden (genellikle ebeveynler) muhtaçlık duyduğu aynalanma (olumlu geri bildirim ve onaylama) ve idealize etme (güçlü ve sağlam bir figüre hayranlık duyma) tecrübelerini gereğince alamazsa, kendilik algısında derin çatlaklar oluşabilir.
Amerikalı psikanalist Heinz Kohut, Kendilik Psikolojisi ekolünü kurarak narsistik yaraların kıymetine odaklanmıştır. Kohut’a nazaran, “Sağlıklı bir kendilik, çocuklukta ebeveynlerden alınan kâfi aynalanma (çocuğun başarılarına ve hislerine verilen olumlu tepkiler) ve idealize edilebilir ebeveyn figürleriyle özdeşleşme yoluyla inşa edilir. Bu muhtaçlıklar karşılanmadığında, birey narsistik yaralar geliştirir ve yetişkinlikte kendilik hürmeti problemleri yaşar.” Yani, çocukken bir ayna misyonu gören ebeveynler, çocuğa “Sen kıymetlisin, yeteneklisin, sevilebilirsin” iletisini vermediğinde, çocuk bu boşluğu yetişkinlikte kendi içinde doldurmakta zorlanır.
Narsistik Yaraların Yetişkinlikteki Etkileri
Çocuklukta alınan narsistik yaralar, yetişkinlikte kendilik hürmeti üzerinde çeşitli biçimlerde tesirli olabilir:
-
Sürekli Onay Arayışı: Kişi, diğerlerinin beğenisini kazanmak için çok uğraş gösterebilir, kendi içsel paha hissine güvenmek yerine dışarıdan gelen onayla beslenmeye çalışır.
-
Mükemmeliyetçilik: Kusur yapmaktan çok korkar, daima eleştirel bir iç sesle yaşar ve asla gereğince âlâ hissedemez.
-
Özgüvensizlik ve Utangaçlık: Yeni durumlara girmekten çekinir, kendi yeteneklerine kuşkuyla yaklaşır ve toplumsal ortamlarda korku yaşayabilir.
-
İlişkilerde Zorlanma: Diğerlerine bağımlılık geliştirebilir, daima terk edilme korkusu yaşayabilir yahut tam bilakis kimseye güvenemeyerek ilgilerden kaçınabilir.
-
Öfke ve Kırılganlık: Tenkide çok hassasiyet gösterebilir, en ufak bir aksilikte ağır öfke yahut utanç hissedebilir. Otto Kernberg üzere psikanalistler, patolojik narsisizmde görülen bu cins kırılgan öfke ve idealize etme-değersizleştirme döngülerinin, kişinin içsel obje bağlarındaki derin bölünmelerden kaynaklandığını belirtir. Kernberg’e nazaran, “Patolojik narsisizmin temelinde, bireyin kendi benliği ve oburlarının imajı ortasındaki bütünleşmemiş, idealize ve değersizleştirilmiş ayrışmalar yatar.”
-
Gerçekçi Olmayan Benlik Algısı: Ya kendini çok yüceltme (büyüklenmeci narsisizm) ya da büsbütün bedelsiz görme (içe dönük/kırılgan narsisizm) üzere kutuplarda gidip gelen bir kendilik algısı geliştirir.
Gerçekçi Bir Kendilik Algısı İnşa Etme Yolları ve Terapi Süreci
Dinamik psikoterapi, narsistik yaralarınızın kökenini anlamanız ve daha sağlam bir kendilik hürmeti inşa etmeniz için inançlı bir alan sunar. Bu süreçte:
-
Erken Tecrübeleri Keşfetmek: Çocukluktaki aynalanma eksikliklerini ve travmatik ilişkisel tecrübeleri anlamak, bugünkü kendilik algınızın nasıl oluştuğunu fark etmenizi sağlar.
-
İçselleştirmeleri Dönüştürmek: Ebeveynlerden yahut kıymetli figürlerden gelen içselleştirilmiş eleştirel sesleri ve değersizlik inançlarını tanımak ve sorgulamak için çalışırız.
-
Sağlıklı Aynalanma Tecrübesi: Terapi alakası içinde, terapistin danışanı anlayan, kabul eden ve aynalayan tavrı, geçmişte eksik kalan aynalanma muhtaçlığının kısmen giderilmesine imkan tanır. Bu, terapötik ilginin düzeltici duygusal deneyim sağlama potansiyelidir.
-
Gerçekçi Kendilik Algısı Geliştirmek: Hem güçlü taraflarınızı hem de sınırlılıklarınızı gerçekçi bir formda görmeyi öğrenmek, mükemmeliyetçilikten kurtulmak ve kendinize karşı daha şefkatli olabilmek için çalışırız.
-
Dış Onaydan Bağımsızlaşma: Kendilik bedelinizi oburlarının onayına yahut başarılarınıza bağlamak yerine, kendi içsel kaynaklarınızdan beslenmeyi öğrenmek.
Kendilik hürmeti bir anda inşa edilmez; bu, derinlemesine bir öz-keşif ve büyüme yolculuğudur. Bu süreçte kendinize karşı sabırlı, anlayışlı ve şefkatli olmanız ve muhtaçlık duyduğunuzu fark ettiğiniz noktada psikoterapi takviyesi almanız çok değerlidir.
*Dipnot: Öz-saygı ve öz-değer bakımından dış onaya bağımlı oluşu vurgulayan görsel Pinterest’ten alıntıdır.
