Kaygı bozuklukları: bilişsel davranışçı yaklaşımla güncel tedavi yaklaşımları

1. Giriş

Kaygı, temel bir duygusal reaksiyon olmakla birlikte, kimi bireylerde bu reaksiyon süreklilik kazanarak patolojik hale gelir ve fonksiyonelliği bozar. DSM-5’e nazaran yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluğu, toplumsal anksiyete bozukluğu ve özgül fobiler dert bozuklukları sınıfında yer almaktadır (American Psychiatric Association [APA], 2013). Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran anksiyete bozuklukları, depresyondan sonra en yaygın görülen ikinci ruhsal sıhhat meselesidir (WHO, 2017).

2. Korkunun Etiyolojisi: Çok Boyutlu Bir Yaklaşım

Kaygı bozukluklarının oluşumunda biyolojik, bilişsel ve çevresel faktörler birlikte rol oynar. Genetik yatkınlık, nörotransmiter dengesizlikleri (özellikle GABA ve serotonin düzeyleri), çocukluk travmaları ve öğrenilmiş endişeler temel risk faktörleridir (Craske et al., 2009). Bilişsel model ise bireyin olayları tehdit edici formda yorumlamasının, tasanın temel belirleyicisi olduğunu vurgular (Beck & Clark, 1997).

3. Bilişsel Davranışçı Terapi ile Müdahale

Bilişsel Davranışçı Terapi, anksiyete bozukluklarının tedavisinde en çok bilimsel delille desteklenen psikoterapi yaklaşımıdır. BDT, fonksiyonsuz fikir kalıplarını tanımlama, bunlara meydan okuma ve davranışsal tecrübelerle alternatif inançlar geliştirmeyi maksatlar (Hofmann et al., 2012).

Başlıca BDT Müdahale Formülleri:

• Bilişsel Tekrar Yapılandırma: Kişinin “felaketleştirme” ve “aşırı genelleme” üzere otomatik fikirlerini fark etmesi sağlanır.

• Maruz Bırakma Teknikleri: Kaçınma davranışları azaltılarak, bireyin kaygılarıyla yüzleşmesi sağlanır.

• Gevşeme Eğitimi: Derin nefes, progresif kas gevşetme ve mindfulness temelli uygulamalar, fizyolojik belirtileri azaltır.

4. Aktüel Gelişmeler ve Teknolojik Entegrasyon

Son yıllarda tasa bozukluklarının tedavisinde dijital müdahaleler öne çıkmaktadır. Bilhassa internet tabanlı BDT protokolleri, vakitten ve yerden bağımsız ruhsal dayanak sunma avantajı sağlar (Andersson et al., 2019). Ayrıyeten, mobil uygulamalar ve VR tabanlı maruz bırakma terapileri, bireylerin günlük ömürde korkularını daha güzel yönetmesine imkan tanımaktadır.

5. Sonuç

Kaygı bozuklukları bireyin hayat kalitesini düşüren, fakat tesirli psikoterapi teknikleriyle yönetilebilen bir psikopatoloji kümesidir. Bilhassa BDT, hem kişisel hem de dijital platformlarda uygulanabilirliği sayesinde geniş bir tesir alanına sahiptir. Psikologlar için dert belirtilerinin hakikat kıymetlendirilmesi, uygun müdahale tekniğinin seçilmesi ve bireye has terapi planlaması hayati değer taşımaktadır.

Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).

• Andersson, G., Carlbring, P., & Rozental, A. (2019). Response to the commentary on internet-delivered psychological treatments. Journal of Anxiety Disorders, 63, 102133.

• Beck, A. T., & Clark, D. A. (1997). An information processing model of anxiety: Automatic and strategic processes. Behaviour Research and Therapy, 35(1), 49–58.

• Craske, M. G., Rauch, S. L., Ursano, R., Prenoveau, J., Pine, D. S., & Zinbarg, R. E. (2009). What is an anxiety disorder? Depression and Anxiety, 26(12), 1066–1085.

• Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The Efficacy of Cognitive Behavioral Therapy: A Review of Meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427–440.

• World Health Organization (WHO). (2017). Depression and other common mental disorders: Küresel health estimates.