İş yerinde psikolojik taciz (mobbing): bireysel ve kurumsal sonuçları üzerine bir inceleme özet:
Mobbing, çağdaş iş hayatında çalışanların maruz kaldığı en önemli psikososyal risk faktörlerinden biridir. Birinci olarak Heinz Leymann tarafından kavramsallaştırılan mobbing, bir çalışanın iş yerinde sistematik olarak aşağılanması, dışlanması, itibarsızlaştırılması ve ruhsal baskıya maruz bırakılması sürecidir (Leymann, 1996). Bu süreç ekseriyetle haftalar, aylar hatta yıllar sürebilir ve bireyin ruhsal sıhhati üzerinde kalıcı tesirler bırakabilir. Mobbing sırf birey seviyesinde değil, örgütsel seviyede de önemli sonuçlara yol açmakta; verimlilik kayıpları, yüksek çalışan zamanı, artan devamsızlık oranları ve kurumsal iklimin bozulması üzere pek çok olumsuz sonucu beraberinde getirmektedir.
Mobbing davranışları direkt ya da dolaylı olabilir. Bunlar ortasında kelam kesme, fikirlerini görmezden gelme, küçümseme, tehdit etme, daima eleştirme, mesleksel yetkinliği sorgulama, temelsiz söylentiler yayma üzere davranışlar yer alır (Einarsen, Hoel, Zapf & Cooper, 2020). Bu tıp davranışlar mağdurun benlik saygısında önemli bir azalmaya, iş doyumunun düşmesine, aidiyet hissinin zedelenmesine ve vakitle depresif belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir.
Mobbingin kişisel seviyedeki tesirleri, bilhassa ruh sıhhati alanında derin izler bırakmaktadır. Araştırmalar, mobbinge maruz kalan bireylerde depresyon, anksiyete bozuklukları, travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) ve psikosomatik belirtilerin yaygın olduğunu ortaya koymuştur (Nielsen & Einarsen, 2012). Birey sırf iş performansında değil, toplumsal hayatında da bozulmalar yaşayabilir; itimat münasebetleri zedelenir, içe kapanma ve ümitsizlik artar. Uzun periyodik maruziyet durumunda ise işten ayrılma ya da mesleği bırakma üzere radikal kararlar ortaya çıkabilir.
Kurumsal seviyede mobbingin tesirleri de epeyce barizdir. Çalışanlar ortasında inancın azalması, takım içi iş birliğinin bozulması, yüksek oranda devamsızlık ve tükenmişlik sendromu kurumsal verimliliği düşürmektedir (Hoel, Zapf & Cooper, 2010). Ayrıyeten, mobbingin kurumsal itibarı zedelediği, iç ve dış paydaşlar nezdinde güvensizlik oluşturduğu ve uzun vadede insan kaynakları maliyetlerini artırdığı bilinmektedir. Nitelikli çalışanın iş yerinden uzaklaşması da örgütsel bilgi birikiminin kaybına yol açar.
Mobbing ile başa çıkma süreci hem ferdi hem de kurumsal stratejiler gerektirir. Kişisel seviyede, ruhsal dayanak alma, durumu belgeleme, toplumsal dayanak düzeneklerine başvurma ve örgüt içi şikâyet yollarını kullanma önerilmektedir (Namie & Namie, 2009). Lakin ferdî gayretler tek başına kâfi olmayabilir. Kurumların önleyici ve müdahaleci siyasetler geliştirmesi, eğitimler düzenlemesi, açık bağlantı kültürü oluşturması ve etkili bir etik kurulu düzeneği tesis etmesi gerekmektedir. Ayrıyeten, yöneticilerin liderlik biçimi, adalet algısı ve çatışma çözme maharetleri de mobbingin önlenmesinde kıymetli rol oynamaktadır.
Sonuç olarak, iş yerinde mobbing, çalışanların ruhsal düzgünlük halini tehdit eden, örgütsel yapıyı zedeleyen ve uzun vadede kurumun sürdürülebilirliğini olumsuz etkileyen karmaşık bir sıkıntıdır. Hem çalışanların hem de patronların bu hususta farkındalık geliştirmesi, ruhsal güvenliği önceleyen bir işyeri kültürünün inşa edilmesi elzemdir. Mobbingin sadece ferdi bir sorun değil, tıpkı vakitte kurumsal bir sorumluluk alanı olduğu unutulmamalıdır.
Kaynakça
Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D., & Cooper, C. L. (2020). Bullying and harassment in the workplace: Theory, research, and practice (3rd ed.). CRC Press.
Hoel, H., Zapf, D., & Cooper, C. L. (2010). Workplace bullying: Individual pathology or organizational culture? In S. Einarsen, H. Hoel, D. Zapf, & C. L. Cooper (Eds.), Bullying and harassment in the workplace (pp. 201–226). CRC Press.
Leymann, H. (1996). The content and development of mobbing at work. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 165–184. https://doi.org/10.1080/13594329608414853
Namie, G., & Namie, R. (2009). The bully at work: What you can do to stop the hurt and reclaim your dignity on the job (2nd ed.). Sourcebooks.
Nielsen, M. B., & Einarsen, S. (2012). Outcomes of exposure to workplace bullying: A meta-analytic review. Work & Stress, 26(4), 309–332. https://doi.org/10.1080/02678373.2012.734709
