Kitle psikolojisi

KİTLE PSİKOLOJİSİ ANALİZİ

Özge Öz Batır*

1.GİRİŞ

Geçmişten günümüze beşerler kitleler halinde varlığını devam ettirmiş ve bu kitleler toplumsal değişimlerin sağlanmasında büyük rol oynamıştır. Dönemsel değişimlerde toplumsal sistem devam ederken kitleler yerleşik toplumsal tertibe ve bedellerine yıkıcı tesirlerde bulunmuşlardır. “Ortalama sağduyu” tarifi bize kitle hareketlerinin bazen tehlikeli olduğunun bildirisini vermektedir. Kitle davranışlarını açıklarken yardımcı olan psikoloji bilimi toplumsal psikoloji alanın doğumunda objesi pozisyonunda olmuştur ( Kayaoğlu, 2003).

Sosyal psikoloji ya da kitle psikolojisi ile kişisel psikoloji ortasında yakın bağ olsa da birçok vakit zıtlık vardır. Bu zıtlık bize toplumsal psikolojinin başka beşerlerle olan münasebetine değer verdiği kadar ferdî psikolojinin daha az ehemmiyet verdiğidir. Zira bireye rakip olan öteki bir birey vardır ve onun ruhsal ömründe toplumsal tesiri ile toplumsal psikolojide kimliğini yansıtırak toplumsal kimliğini oluşturur. Ferdi psikoloji bireyin başka bireyle olan münasebetini sevdiği kişi , dostu, arkadaşı, akrabası üzere tek kişi olarak değerlendirken toplumsal psikoloji çok sayıda kişinin birbiriyle olan bağından eş vakitli olarak etkileşiminden bahseder. Birden fazla bireyin bir kitle dahilinde öteki bireylerle olan ortak etkileşiminde ortak bir gaye ile kuvvetli bir bağ oluşmaktadır. En küçük kuvvetli bağ denilen akrabalık alakasından doğan aile kavramı oluşmaktadır. Kitleler daha çok sayıda kişi olan ilkel olarak kabile , ulus ,sınıf ve kurum üzere üyeler olarak tanımlanır. Topluluk ne kadar büyük olursa kitle ruhunun , sürü iç güdüsünün o kadar farklılaşması ile karmaşık sorunlar ,değerlendirmeler getirecektir.

Kitle Kavramı

Kitle, rastgele bir ulustan, meslekten ya da cinsiyetten bireylerinonları bir ortaya getiren olasılıklar ne olursa olsun toplanması demektir. Psikolojikbakış açısında ise belli şartlar altında bir insan topluluğu, onu oluşturan bireylerindavranış modellerinden pek çok farklı özellikler sunar. Topluluk içindeki herkesin hisleri ve fikirleri bir olup tıpkı tarafa döner ve şuur kaybolur. Süreksiz bir durumolsa da epeyce bariz bir biçimde tanımlanmış karakteristiklere sahip kolektif bilinçbiçimlenir. Böylelikle topluluk örgütlü bir kitle olur ve tek varlık halini alıp kitlelerin zihin birliği maddesine tabi olur. Örgütlü bir kitle kazara yan yana bulunan makul sayıdaki bireylerin bir ortaya gelmesiyle oluşmaz. Bu kalabalığı bir ortada tutan bir yatkınlık tabanı olmalıdır. Binlerce izole birey belli birtakım anlarda ve makul bir güçteki hislerin tesiriyle ruhsal kitle karakteristiklerine bürünebilir. Ortada gözüken bir topluluk olmasa bile bütün bir ulus, belli tesir ögelerinin aksiyonlarıyla kitle halini alabilmektedir (Bayındır, (2022).

Freud’a Nazaran Kitle Psikolojisi

Kitle psikolojisi (massenpyschologie) kavramı , Freud , 1921 ‘de yayınladığı Massenpscychologie und Ich-Analyse isimli ( Kitleler Psikolojisi ve Ben’in Analizi) kitabında , kendisinden evvel Le Bon (1895) ve MacDougall (1920) tarafından ele alınan bir mevzuyu , daha açıkçası kalabalık yahut kitle içerisinde bireylerin değişmesi olgusunu kendi perspektifinden yorumlamıştır. Freud bu yapıtında bahis hakkında bu iki müellifin öne sürdüğü görüşleri gözden geçirdikten sonra fikir birliğine varmış, kitlenin bireyi değiştiği fikrinde kendi tahlilini yapmıştır. Freud’a nazaran kişinin kitle içerisndeki değişimi, heyacanların, hislerin kabarması ve aklın, fikrin gerilemesinde somutlaşır; telkin sözü yerine libido kavramını tercih eder.Bu iki müelliften farklı olarak Freud kitlenin sürükleyicisi olarak şefin, liderin rolüne büyük değer verir. Ona nazaran başkansız olan kitle psikolojisi doğal ve başkanlı olan kilise , ordu üzere yapaydır. Kitleler iki yapay eksendedir: Şefle üyeler ortası dikey, üyelerin kendi ortasında yatay eksen. Bu eksenler bağların örgütlenmesini sağlar. İlgiler olarak tanımlanan kavram sevgi ilgileridir: Şefin üyeleri denetlediği bağ ve üyenin başka bir üyeye kendini söz etmesi ilgisidir. Şef eşit sevgiyle üyelerine yaklaşır , kitlenin dağılması halinde terk edilmişlik hissi ve de kitleden olmayanlara karşı düşmanlık hissi ; kitleyi oluşturan bağlardır ve libidinal niteliktedir. Kitle de şefin olması kitlenin varlığının devamı için zaruridir bu yüzden dikey alaka daha kıymetlidir. Yatay eksende öteki üyelerle kollektif şuurda olmak, özdeşleşmesi bireyin dönüşümünü beraberinde getirir. Dikey eksende birey egosu yerine şefin egosunu tercih ederek narsisisizmini sonlandırarak dönüşüm yaşanmaktadır ( Alım, 2016).

Kitle Ruhu

Kitle ruhu, psikanalistlerin kaynağını bulgulayıp muhakkak bir yere yerleştirmekte zahmet çekmekle birlikte tek bir noktaya koyulamamaktadır. Bir kitle , dürtüleri doğrultusunda hareket eder, değişken ve çok derecede hassastır. Neredeyse yalnızca bilinçdışında hareket etmektedir. Hiçbir ferdî çıkar tasası hissettirmeden kahramanca ya da korkakça olabilir. İsteklerinin yerine getirilmesinde ve ufacık bir gecikmeye tahammül edemez. Bir kitleye dahil olan birey için imkansızlık için diye bir kavram yoktur. Bu bakımdan ilkel insanlara yahut bir çocuk ruhuna benzemektedir. Kitle içinde birey kitle üzerinde tesir bırakması sıkıntı olmamakla bir savı tekrarlayıp abartması kâfi görülmektedir. Kitle ruhu toplumsal yapıda ilerlemekte zorlanır ve muhafazakar bir yapısı vardır. Bireyin tek başına yapmakta zorlandığı ya da yapmayacağı davranışlarda kitle içinde özgürlük hissinden ötürü içgüdülerinin hür doyum tesirinde birey harekete geçmektedir. Tıpkı vakitte telkin tesirinde olan kitleler feragat, özgeci yahut kendini bir ülküye de adamış olabilmektedir. Gerçeklik yetisi hipnozda olduğu üzere bilinçdışına itilmektedir ( Freud, 1921).

Kaynakça

Kayaoğlu, A. (2003). Kitlenin Psikolojisi Ya da Toplumsal Psikolojinin Kitle’si: Kitlede Yeni Bir Anlayışa Doğru. Kurgu Dergisi s: 20;205-218.

Bayındır, O. (2022). Gustave Le Bon ve Kitleler Psikolojisi. Kültürel Çalışmalar ve Medya Dergisi: 2, 1; 114-118.

Bilgin, N. (2016). Sosyal Psikoloji Sözlüğü: Kavramlar, Yaklaşımlar (ss.209-210).İstanbul: Bağlam Yayıncılık.

Freud, S. ( 921). Kitle Psikolojisi ve Ego Tahlili.(Çev.) Elif Yıldırım. İstanbul. Oda Yayınları Turizm San. Tic. ve Ltd. Şti.