Obsesif-kompulsif bozukluk (okb) nedir? etkili terapi ve tedavi yöntemleri nelerdir?

Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), bireyin istemsiz bir biçimde tekrarlayan niyetler (obsesyonlar) ve bu kanıların yarattığı düşünceyi hafifletmek için yapılan davranışlar yahut zihinsel hareketlerle (kompulsiyonlar) karakterize edilen bir anksiyete bozukluğudur. OKB, hem bireyin günlük fonksiyonelliğini hem de hayat kalitesini önemli halde etkileyebilir. Bu makalede, OKB’nin belirtileri, nedenleri ve bilhassa ispata dayalı terapi yolları ayrıntılı bir biçimde ele alınmıştır.

OKB’nin Belirtileri ve Tanısı

OKB’nin belirtileri çoklukla obsesyonlar ve kompulsiyonlar olarak iki ana başlıkta toplanır:

• Obsesyonlar: İstenmeyen, rahatsız edici ve daima tekrarlayan niyetler, imgeler yahut dürtüler. Örneğin, kirlenme korkusu yahut bir şeyleri yanlış yapma telaşı.

• Kompulsiyonlar: Obsesyonlardan kaynaklanan ezayı azaltmak için yapılan tekrarlayıcı davranışlar. Örneğin, daima el yıkama, objeleri belli bir sisteme koyma yahut kapıyı tekrar tekrar denetim etme.

OKB’nin tanısı için bir uzman, DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) kriterlerini kullanarak kıymetlendirme yapar. Belirtilerin bireyin günlük ömrünü etkileyip etkilemediği de dikkate alınır.

OKB’nin Nedenleri

OKB’nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, biyolojik, ruhsal ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir:

• Genetik Faktörler: Ailede OKB hikayesi olan bireylerde risk artar.

• Beyin Kimyası: Serotonin üzere nörotransmitterlerin dengesizliği OKB ile ilişkilendirilmiştir.

• Çevresel Faktörler: Travmatik olaylar, gerilimli hayat tecrübeleri OKB semptomlarını tetikleyebilir.

OKB İçin Tesirli Terapi Yöntemleri

OKB tedavisinde en tesirli metotlar çoklukla psikoterapi ve ilaç tedavisinin kombinasyonudur. En yaygın kullanılan terapi sistemleri şunlardır:

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Bilişsel davranışçı terapi, OKB tedavisinde altın standart olarak kabul edilir. Bilhassa maruz bırakma ve reaksiyon tedbire (Exposure and Response Prevention – ERP) tekniği, OKB tedavisinde epeyce tesirlidir.

• Maruz Bırakma ve Reaksiyon Tedbire (ERP): Bu yaklaşımda birey, obsesyonlarına kademeli olarak maruz bırakılırken kompulsif davranışlarda bulunması engellenir. Örneğin, kirlenme korkusu olan bir birey, bir ölçü kirle temas ettirilir ve el yıkamaktan kaçınması sağlanır. Bu süreç, bireyin anksiyetesinin vakitle azalmasına yardımcı olur.

• Bilişsel Tekrar Yapılandırma: OKB’yi sürdüren irrasyonel inançlar ve niyet kalıpları üzerinde çalışılır. Danışanlara, kanılarının gerçekliklerini sorgulamaları öğretilir.

2. Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT)

ACT, OKB semptomlarını büsbütün ortadan kaldırmak yerine bireyin obsesyonlarını kabullenmesini ve onlarla daha sağlıklı bir formda ilgi kurmasını gayeler. Bu terapi, farkındalık ve kıymet odaklı aksiyonlar üzerine ağırlaşır.

3. İlaç Tedavisi

OKB tedavisinde serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) yaygın olarak kullanılır. Örneğin:

• Fluoksetin • Sertralin • Fluvoksamin

Bu ilaçlar, beyindeki serotonin seviyelerini düzenlemeye yardımcı olur. Lakin ilaç tedavisi çoklukla psikoterapi ile birlikte önerilir.

4. Derin Beyin Stimülasyonu (DBS)

Ağır ve tedaviye dirençli OKB olaylarında derin beyin stimülasyonu, yeni bir tedavi usulü olarak kullanılmaktadır. Bu prosedür, beyne düşük düzeyli elektriksel sinyaller göndererek obsesif kanıları azaltmayı gayeler.

OKB Terapisinde Başarıyı Artıran Faktörler

• Erken Müdahale: Belirtilerin erken fark edilmesi, tedavinin muvaffakiyetini artırır.

• Destek Kümeleri: OKB ile gayret eden bireylerin misal tecrübelere sahip bireylerle bir ortaya gelmesi yararlıdır.

• Aile İştiraki: Aile üyelerinin tedavi sürecine dahil olması, bireyin güzelleşme sürecine katkı sağlar.

Obsesif-kompulsif bozukluk, bireyin ömür kalitesini kıymetli ölçüde etkileyebilen fakat yanlışsız tedavi yollarıyla denetim altına alınabilen bir rahatsızlıktır. Bilişsel davranışçı terapi (özellikle ERP), kabul ve kararlılık terapisi ve ilaç tedavisi üzere yaklaşımlar, OKB tedavisinde en tesirli sistemlerdir. Ayrıyeten bireyin motivasyonu ve toplumsal takviyesi, tedavi sürecinde belirleyici bir rol oynar.

Klinik Psikolog Ömürcan Bozkuş

Kaynakça

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.).

2. Abramowitz, J. S., Taylor, S., & McKay, D. (2009). Obsessive-compulsive disorder. The Lancet, 374(9688), 491-499.

3. Foa, E. B., & Kozak, M. J. (1986). Emotional processing of fear: Exposure to corrective information. Psychological Bulletin, 99(1), 20-35.

4. Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2016). Acceptance and Commitment Therapy: The Process and Practice of Mindful Change.

5. National Institute for Health and Deva Excellence (NICE). (2020). Obsessive-compulsive disorder and body dysmorphic disorder: Treatment guidelines.