0-6 yaş arasında bağlanma tarzlarının sosyal uyum üzerine etkisi
Dünyaya gözlerimizi açtığımız birinci andan itibaren gereksinimimiz olan en temel his inançtır. Ömrün birinci iki yılında anne (ya da birincil bakım veren) ile çocuk ortasında kurulan duygusal bağ, çocuğun gelecek yıllardaki sağlıklı gelişimi için en değerli temeli oluşturur . Bu erken alakada oluşan bağlanma, bebek ile bakım veren ortasında gelişen ve bilhassa gerilim yahut ayrılık anlarında barizleşen güçlü bir duygusal bağdır . Her çocuk, kendisiyle ilgilenen bakım verenlerle bir bağlanma alakası geliştirir; lakin bu bağın kalitesi (güvenli ya da inançsız oluşu), çocuğun toplumsal ve duygusal ahengini derinden etkilemektedir. Bu makalede, bağlanma kuramının temel çerçevesine kısaca değinildikten sonra inançlı ve inançsız bağlanma çeşitleri tanıtılacak ve bu bağlanma şekillerinin 0-6 yaş devrindeki çocukların toplumsal ahengi üzerindeki tesirleri ele alınacaktır. Ayrıyeten erken bağlanmanın uzun vadeli sonuçlarına kısaca değinilecek ve ebeveynlerin inançlı bağlanmayı desteklemek için neler yapabileceğine dair teklifler sunulacaktır.
Bağlanma Kuramı ve Bağlanma Türleri
Bağlanma kuramı, John Bowlby ve Mary Ainsworth üzere psikologların çalışmalarıyla gelişmiştir. Kuramın en kıymetli prensiplerinden biri; küçük çocukların olağan toplumsal ve duygusal gelişim gösterebilmeleri için en az bir birincil bakım veren ile dengeli bir bağ geliştirmeleri gerektiğidir . Bebekler çoklukla 6 ay civarında, kendileriyle sistemli etkileşime giren ve muhtaçlıklarını karşılayan yetişkine bağlanmaya başlarlar. Bu bakım veren, çocuk için bir “güvenli üs” fonksiyonu görür; yani çocuk, bu itimat hissiyle dünyayı keşfe çıkar ve gerilim anlarında tekrar bakım verenine sığınır .
Araştırmalar, bebeklerin bağlanma davranışlarının yaklaşık birinci iki yıl içinde şekillendiğini ve ebeveynlerin tavırlarının bu süreçte belirleyici olduğunu ortaya koymaktadır. Gelişim psikoloğu Mary Ainsworth’ün ünlü Yabancı Ortam Deneyi sonrasında, en önemli iki kategori bağlanma modeli tanımlanmıştır: inançlı bağlanma ve inançsız bağlanma . İnançsız bağlanma da kendi içinde farklı örüntüler sergileyebilir: korkulu (endişeli) bağlanma, kaçıngan bağlanma ve daha az görülen sistemsiz (örgütsüz) bağlanma çeşitleri . Bu teknik tabirler kısaca şöyle açıklanabilir: İnançlı bağlanma geliştirmiş bir çocuk, bakım verenine temel bir itimat duyar. Bu türlü bir çocuk anne-babası yanındayken rahatça etrafını keşfeder; ayrıldığında üzülse de, ebeveyn geri döndüğünde kolaylıkla sakinleşir . Telaşlı bağlanma örüntüsünde çocuk, bakım verenden ayrıldığında çok huzursuz olur ve bakım veren geri döndüğünde de tam olarak sakinleşemez; ayrılığın tesiri devam eder. Kaçıngan bağlanma gösteren çocuklar ise güya bakım verene çok gereksinim duymuyormuş üzere davranabilir; anne-baba ortamdan ayrıldığında bariz bir reaksiyon göstermeyebilir, döndüğünde de ekseriyetle kayıtsız görünürler. Sistemsiz bağlanma ise tutarsız bir davranış örüntüsüdür; çocuk, bakım verene karşı ne yapacağını bilemez halde kararsız reaksiyonlar stantlar (bu durum çoklukla bakım verenin tutarsız yahut çocuğa kaygı veren davranışlarının bir sonucudur). Özetle, inançlı bağlanmada çocuk ile bakım veren ortasında sıcak, dengeli ve inanç verici bir alaka varken; inançsız bağlanma çeşitlerinde çocuk kendini tam olarak inançta ve anlayış bulmuş hissetmez. Bu erken bağlanma tarzının nasıl oluştuğu, büyük ölçüde ebeveynin çocuğun temel gereksinimlerine verdiği reaksiyonun kalitesine bağlıdır. Bebeklik devrinde beslenme, fizikî güvenlik ve sevgi üzere temel gereksinimlerin dengeli ve hassas biçimde karşılanması, inançlı bağlanmanın temelini oluşturur . Bakım verenin çocuğun sinyallerini anlaması ve uygun formda karşılık vermesi, bağlanmanın sağlıklı gelişmesi için kritiktir .
Bağlanma Stillerinin Toplumsal Ahenk Üzerindeki Etkileri
Erken çocukluk yılları, bilhassa okul öncesi devir (0-6 yaş), çocukların birinci toplumsal tecrübeleri kazandıkları ve sosyal-duygusal maharetlerinin süratli geliştiği bir devirdir. Çocuk, ailesi dışında birinci kez bu devirde akranları ve öğretmenleriyle sistemli etkileşime girer. Bu süreçte kendini tabir etme, diğerleriyle irtibat kurma, soru sorma, yardım isteme, paylaşma, hislerini denetim edebilme üzere pek çok toplumsal beceriyi edinmeye başlar . Pekala, çocuğun bebeklikte geliştirdiği bağlanma şekli, bu toplumsal ahenk sürecini nasıl tesirler?
Araştırmalar, inançlı bağlanma geliştirmiş çocukların toplumsal ortamlara daha kolay ahenk sağladığını ve toplumsal hünerler açısından akranlarına kıyasla avantajlı olduğunu gösteriyor. Örneğin inançlı bağlanan okul öncesi çocukların, akranlarıyla yaşadıkları uyuşmazlıkları zorbalığa başvurmadan çözmede daha başarılı oldukları, genel olarak toplumsal yeterliklerinin daha yüksek bulunduğu tespit edilmiştir . Bu çocuklar, ekseriyetle daha meraklı, girişken ve kendine inançlıdır; yeni ortamlara girerken daha az çekingenlik yaşarlar. Buna karşılık inançsız bağlanan çocukların, akranlarıyla bir ortada olduklarında daha fazla ahenk sorunu yaşama eğiliminde oldukları gözlenir . Örneğin inançsız bağlanan çocuklar, etraflarına karşı daha az merak duyabilir, daha utangaç yahut pasif tutumlar sergileyebilirler . Hatta birtakım araştırmalarda inançsız bağlanmış çocukların (özellikle dertli yahut kaçıngan bağlanma tarzına sahip olanların) akranları tarafından daha az kabul gördükleri, daha saldırgan davranışlar gösterebildikleri ve sorun davranışlara daha yatkın oldukları rapor edilmiştir .
Güvenli bağlanmanın sağladığı özgüven ve toplumsal maharet avantajı, okul ve oyun ortamlarında somut biçimde ortaya çıkar. İnançlı bağlanan çocuk, anne-babasının her vakit yanında olduğunu ve muhtaçlık duyduğunda dayanak göreceğini bildiği için yeni tecrübelere daha açıktır. Bu inanç duygusu, çocuğun akran bağlantılarında de kendini gösterir: İnançlı bağlanan çocuklar ekseriyetle daha kolay arkadaş edinir ve küme aktifliklerine daha rahat katılır. Yapılan pek çok çalışma, erken çocukluk devrinde inançlı bağlanmış çocukların ileriki yıllarda toplumsal bağlarında daha ehil olduklarını ve inançsız bağlanan akranlarına nazaran daha kolay ahenk sağladıklarını ortaya koymaktadır . Hakikaten 0-6 yaş devrinde inançlı bağlanma geliştirmiş çocukların, öbür yaşıtlarına nazaran toplumsal maharetler bakımından daha başarılı ve okul ortamına daha yeterli ahenk sağlayan bireyler olduğu belirtilmektedir . Bunun bir yansıması olarak ilkokul devrine gelindiğinde de inançlı bağlanan çocukların sınıf arkadaşlarınca daha çok kabul edildikleri, daha fazla arkadaş edindikleri ve akademik olarak daha uyumlu ve başarılı oldukları görülmüştür . Özgüvenli ve itimat duygusu gelişmiş çocuklar, problemler karşısında “Ben bununla başa çıkabilirim” fikrine sahip olup faal tahlil yolları ararken; inançsız bağlanmış çocuklar yeni toplumsal durumlarda kendilerini geri çekebilir yahut duygusal zorluklar yaşayabilirler.
Bağlanma stilinin tesirleri yalnızca çocuklukla hudutlu kalmaz, uzun vadede de bireyin ömrüne istikamet verebilir. Erken devirde kurulan bağ, yetişkinlikte kurulacak bağların, kişinin kendine bakışının ve duygusal sıhhatinin adeta temelini atar . İnançlı bağlanma yaşamış bir birey, ilerleyen yıllarda uzun müddetli ve sağlıklı alakalar kurmaya, diğerlerine güvenmeye ve duygusal açıdan yakın olmaya daha yatkındır . Araştırmalara nazaran, çocuklukta inançlı bağlanma geliştiren şahıslar yetişkinlikte daha yüksek özgüven ve özsaygı sergilemekte, gereksinim duyduklarında toplumsal dayanak aramaktan çekinmemekte ve hislerini paylaşabilmektedir . Ayrıyeten küçük yaşta inançlı bağlanma deneyimlemiş bireylerin hayata genel ahenginin, örneğin akademik muvaffakiyet ve meslek gelişiminin de olumlu etkilendiği vurgulanmaktadır; özcesi 0-3 yaş ortasında kurulan sağlam bağ, bireyin tüm hayatına yayılan güçlü bir tesir yaratır . Başka taraftan inançsız bağlanma, uzun vadede birtakım riskler taşır. İnançsız bağlanma örüntüleriyle büyüyen çocuklar, yetişkinlikte yakın münasebetlerde itimat meseleleri yaşayabilir, düşük benlik hürmeti yahut dert bozuklukları geliştirmeye daha yatkın olabilir. Hakikaten inançsız bağlanmanın, ileriki yaşlarda olumsuz duygudurumlar ve ruh sıhhati sıkıntıları için bir risk faktörü oluşturabildiği belirtilmektedir . Örneğin, korkulu bağlanma tarzına sahip yetişkinlerin depresyon yahut anksiyete yaşama mümkünlüğünün daha yüksek olduğuna dair bulgular mevcuttur. Bu nedenle, erken çocuklukta kurulan bağlanma bağının niteliği, bireyin hem çocukluk periyodundaki toplumsal ahenginde hem de yetişkinlik periyodundaki psikososyal ahenginde kritik bir role sahiptir.
Kaynakça
- Fatma D. Öztürk & Hasan S. Tortop (2019). Okul Öncesi 4-6 Yaş Kümesi Çocukların Bağlanma Tarzları İle Toplumsal Maharetleri ve Oyun Davranışları Ortasındaki Bağlantı. Journal of Gifted Education and Creativity, 6(2), 75-85.
- Nobel Çocuk (2021). Çocuklarda Toplumsal ve Duygusal Gelişimi Etkileyen Faktörler (Blog yazısı) .
- Hiwell Blog. Bağlanma Tarzları Nelerdir? Bağlanma Tarzları ve Romantik Bağlantılara Tesiri .
- Mine Ağır (2019). Ebeveyn-Çocuk İlgisinde İnançlı Bağlanma Nasıl Olmalıdır? Mynet Bayan .
- Aba Psikoloji (2021). Bağlanma Teorisi Hayatımızı Nasıl Etkiliyor? (Blog yazısı) .
- Aba Psikoloji (2021). İnançlı Bağlanma ve Mesleğe Tesiri (Blog yazısı) .
